در روزهای پایانی سال جاری، به منظور مرور و نگاه کلی به جشنواره‌های هنری که در طول سال برگزار شد، با داود یاراحمدی؛ عکاس، کارتونیست و منتقد هنری گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید.
لطفاً تعریفی کلی از مفهوم واژه جشنواره برایمان ارائه کنید.
بنا به تعاریف آمده در کتاب‌ها و فرهنگ‌نامه‌های مختلف، جشنواره یا فستیوال به برنامه‌های شادمانی و سرور در مناسبت‌های مذهبی، فرهنگی و گاه برنامه‌های غیردینی گفته می‌شود. این نوع جشن اغلب با نمایشگاه و مسابقاتی همراه است و مناسبت آن تکرار می‌شود. جشنواره از دل جشن بیرون آمده است و ریشه‌های آن به دوران باستان بازمی‌گردد و بیشتر جنبه مذهبی داشته و به مرور زمان جنبه‌های دیگری نیز یافته است .
ضرورت و تأثیر برگزاری جشنواره در یک جامعه را چطور تعریف می‌کنید؟
از گذشته تا به امروز این نکته حائز اهمیت بوده که هنرمندان، نویسندگان، شاعران و بزرگان علمی و ورزشی مورد توجه مردم بوده و هستند. به همین خاطر سیاست‌گذاران هر جامعه سعی بر این داشته‌اند که از این ظرفیت موجود، در راستای اهداف و شکل‌دهی خط فکری مردم جامعه چه در گستره داخلی و چه خارجی استفاده‌های لازم را ببرند؛ چرا که هر هنرمند با ابزار کار و زبان بیانی و حساسیتش نسبت به پدیده‌ها و اتفاقاتی که دور و برش می‌افتد، واکنش و رویکردی متفاوت نسبت به جامعه دارد و از سوی دیگر تأثیرگذاری هنر است که بر روح و جان جامعه سال‌ها ماندگار می‌ماند. یعنی در حقیقت باید گفت هنرمند در این مسیر هم تأثیر می‌گیرد و هم تأثیر می‌گذارد. به همین خاطر سیاست‌گذاران هر جامعه سعی بر این داشته‌اند که از این دو منظر اهداف و مطامع خود را در مسیر پیش رو برنامه‌ریزی کنند. حال گاهی استفاده از سلبریتی‌ها در بخش تبلیغات، گاهی سیاست و گاهی هم در تغییر نگاه فکری یک جامعه بوده است. اگر چه خیلی از هنرمندان می‌کوشند در هر شرایطی دلمشغولی‌ها، دغدغه‌ها و برداشت‌های خود را از محیط اطرافشان، در قالب آثار هنری نشر دهند و تن به سلایق میزها و سیاست‌گذاری‌های یک جامعه ندهند. پس تنها راه به کارگیری این توان و ظرفیت، راه‌اندازی جشنواره‌هاست که حضور هنرمندان را با خود به همراه خواهد داشت.
برگزاری و نتایج جشنواره‌های هنری در ایران را چطور ارزیابی می‌کنید؟
متأسفانه برگزاری جشنواره در کشور در راستای یک شو تبلیغاتی و اعلان حضور است، به همین خاطر بیشتر این جشنواره‌ها بی هیچ پاسخی به پرسش‌های اصلی یک جشنواره که شامل چرایی شکل‌گیری، چشم‌انداز و اهداف مورد نظر در ۲۰ سال آینده، توجه به جامعه هدف به لحاظ جنس و سن، هزینه و فایده جشنواره چه به لحاظ معنوی و چه به لحاظ اقتصادی است، یک شبه شکل می‌گیرند و به دور دوم هم نمی‌رسند. از سوی دیگر آن‌هایی هم که در طول چند سال در حال برگزاری هستند، هر از گاه جشنواره هستند؛ مثل جشنواره فجر که سال‌هاست در حال برگزاری است نه تنها به اهداف مورد نظر نرسیده بلکه فرسنگ‌ها با اهداف پی‌ریزی شده ابتدای کارش فاصله پیدا کرده است.
اینجاست که جشنواره‌ها، از روند و کارکرد اهداف مورد نظر به یک آوردگاه مالی و اقتصادی برای برخی از مدیران، مسئولان مالی و... تبدیل می‌شوند. به همین سبب سالیان سال است که برخی از جشنواره‌هایی که در حال برگزاری هستند، دبیران ثابتی دارند و اجازه و امکان ورود افراد غیرخودی به این جمع اجرایی میسر نیست.
پیامدهای این جشنواره‌ها برای جوانان را چطور ارزیابی می‌کنید؟
از دو منظر می‌توان این مسئله را توضیح داد.
به نظرم جشنواره‌های هنری ایران موجب می‌شوند که هنرمندان جوان جشنواره زده شوند و با یک فکر کاسبکارانه در هنر جلو روند. این جشنواره‌ها خلاقیت هنرمندان را از بین می‌برند. در نتیجه، گالری‌داران و صاحبان جشنواره هستند که فکر و ایده‌های هنرمند را تنظیم می‌کنند. در حال حاضر ۷۰ یا ۸۰ درصد جشنواره‌ها در تهران برگزار می‌شوند که اگر هدفمند نباشند سبب می‌شود که تعداد معدود هنرمندان تهرانی از جوایز و دستاوردها بهره‌مند شوند و سر هنرمندان شهرستانی بی‌کلاه بماند.
با پیشروی در همین مسیر مخدوش، آرام آرام خرده هوشی و سر سوزن ذوق هنرمندان هم از بین می‌رود و آن‌ها هم در مسیری قرار می‌گیرند که به نحوی با مسئولان جشنواره‌ها ارتباط بگیرند و از این آب گل‌آلود، ماهی برای خود صید کنند.
به نظر شما چند درصد جشنواره‌های ایران این آفت‌ها را در پی دارند؟
حدود ۸۰ درصد جشنواره‌های کشور بدون هدف برگزار می‌شوند و صرفاً آوردگاه‌های مالی و اقتصادی هستند. یعنی جشنواره‌ای که باید ارتباط خود با برگزیده‌هایش را حفظ کند، در طول سال از آن‌ها در نمایشگاه، داوری‌های سطح پایین‌تر و... استفاده کند، کل رسالت‌های خود را کنار می‌گذارد و فقط دبیر به فکر ارتباط‌های مالی خود است. وقتی هم بودجه را گرفت اول سفارش کار را به دوستان خود می‌دهد به این ترتیب شما در جشنواره‌های ایران به جز یک عده ثابت، شخص دیگری را نخواهید دید.
شرط لازم برای رسیدن به یک جشنواره استاندارد چیست؟
باید گفت برای رسیدن به یک جشنواره پویا، هدفمند و اثرگذار می‌باید به صورت کاملاً شفاف در یک نشست خبری با اصحاب رسانه به موارد زیر پاسخ داده شود که بودجه این جشنواره‌ها بر چه اساسی و از کجا تأمین می‌شوند و مقصد آن‌ها کجاست؟ چه کسانی با چه پیشینه‌ای به بودجه‌های هنگفت جشنواره‌ای دسترسی پیدا می‌کنند؟ انتخاب دبیر این جشنواره‌ها بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟ داوری‌ها و هیئت‌های اجرایی بر چه مبنایی انتخاب شده‌اند؟
نظر شما